Meervoudige blik in het verleden

In onze woonkamer hangt een schilderij dat mijn vader maakte. In de jaren voor de Tweede wereldoorlog nam mijn vader teken- en schilderlessen in Almelo. Op de fiets vanuit Vriezenveen, terwijl hij de hele dag al als huisschilder gewerkt had, ging hij erheen. Uit die periode zijn 3 van zijn mooiste schilderijen bewaard gebleven. Eentje daarvan heb ik geërfd, het heet Abrahams dankoffer, naar een verhaal uit de Bijbel.

Als kind was ik gefascineerd door de afbeelding. Ik snapte het niet zo goed, geloof ik. Een oude man die beschermend zijn armen om een jonge jongen legt. Het kind had geofferd moeten worden, maar Goddank liep dat op het nippertje goed af. Mijn Bijbelkennis is niet heel groot, dus ik lees het nog eens na. Het is een wreed verhaal, in Genesis 22, waarin Abraham door God geroepen wordt om zijn enige zoon aan Hem  te offeren. Abraham is gehoorzaam, gaat op pad maakt een brandplaats en bindt zijn zoon erop. Pas toen hij zijn zoon wilde slachten (het staat er echt) roept een engel hem een halt toe. De beloning voor Abrahams gehoorzaamheid aan God, is dat hij rijk gezegend zal worden, net als in zijn nageslacht alle volken van de aarde.

Voor mij is het een oefening in ‘oordeelloosheid’ om mét dit verhaal niet gelijk maar de hele Bijbel in de ban te doen. Natuurlijk, in de tijd dat Abraham leefde ging het er anders aan toe dan nu, en dat was toen het verhaal opgeschreven werd ook nog zo. Het zou kunnen zijn dat de persoon, die dit schreef, met inspiratie een verhaal vol symboliek wilde vertellen. Persoonlijk vind ik dat een prettige gedachte, ik geef de voorkeur aan symboliek boven (aardse) wreedheid. Net als dat ik liever spreek van overgave, dan van gehoorzaamheid.

Wat zie ik op het schilderij, als ik met mijn ogen naar symboliek zoek? Even zonder oordeelloosheid.

Ik zie een oudere man in een rode mantel, die zit als een rots, met zijn blik strak omhoog gericht. In de blik zie ik zowel berusting, vastberadenheid als dankbaarheid. De man heeft zijn armen om de jongen geslagen, beschermend en liefdevol. Wat ik niet zie is hoe het met de jongen gesteld is. Hij lijkt zich opgelucht en veilig in zijn vaders armen te hebben gestort. Maar zou hij niet getraumatiseerd moeten zijn, omdat zijn vader hem kort hiervoor nog wilde slachten? Of heeft de zoon een zelfde gehoorzaamheid en overgave als de vader? Helaas voor het bokje, want die is wel de pineut.

Mijn aandacht gaat ook naar de schilder van dit tafereel. Waarom koos hij dit beeld? Scherpe en vage plekken wisselen elkaar af, met een Rembrandtachtige toets heeft hij licht in het schilderij geschilderd vooral bij Abraham en zijn zoon. Hoe vaak zou hij Abrahams ogen opnieuw hebben gedaan? Ik vind zijn gezicht heel goed getroffen, wat ik van het been niet kan zeggen, daar mist iets van aansluiting, lijkt het. Ik zie ook de liefde voor het schilderen, zijn hand met de penseel heeft de verf met veel aandacht aangebracht.

Hoe dan ook is het schilderij een meervoudige blik in het verleden. Mijn vader, toen nog geen 20 jaar, ongetrouwd, ambitieus, misschien onwetend over de oorlog die zou komen. Hij schildert een tafereel dat zo’n 3.000 jaar geleden is beschreven. In 2018 kijk ik ernaar en mijmer erover. Zoveel geschiedenis, zoveel veranderingen, en toch…. Zijn liefde, aandacht, overgave, vastberadenheid, geen tijdloze bestanddelen van leven? En misschien is dat de symbolische betekenis die schrijver én schilder wilden doorgeven.